Το πείραμα Υπακοής του Milgram

“It may be that we are puppets—puppets controlled by the strings of society. But at least we are puppets with perception, with awareness. And perhaps our awareness is the first step to our liberation."

MILGRAM

Η πρώτη από τις πιο διάσημες μελέτες της υπακοής στην ψυχολογία πραγματοποιήθηκε από τον Stanley Milgram το 1961  (10 χρόνια πριν από το πείραμα του Stanford ). 

Ο Stanley Milgram, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Yale, διεξήγαγε ένα πείραμα με επίκεντρο τη σύγκρουση μεταξύ της υπακοής στην εξουσία και την προσωπική συνείδηση​​.

Τα πειράματα ξεκίνησαν από τον Ιούλιο του 1961 (3 μήνες μετά την έναρξη της δίκης του γερμανικού ναζιστικού εγκληματία πολέμου Άντολφ Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ) μέρχι το 1962. Ο Μίλγκραμ επινόησε την ψυχολογική μελέτη του για να απαντήσει στην ερώτηση: "Ο Άιχμαν και οι συνεργοί του στο Ολοκαύτωμα είχαν αμοιβαία πρόθεση, τουλάχιστον όσον αφορά τους στόχους του Ολοκαυτώματος;" Με άλλα λόγια, «υπήρχε μια αμοιβαία αίσθηση της ηθικής μεταξύ εκείνων που εμπλέκονταν;". Ο Μίλγκραμ άφησε να εννοηθεί ότι θα μπορούσε τα εκατομμύρια των συνενόχων να ακολουθούσαν απλώς διαταγές, παρά να παραβιάζουν τις βαθύτατες ηθικές πεποιθήσεις τους. Τα πειράματα αυτά έχουν επαναληφθεί πολλές φορές από τότε, με διαφορετικά ποσοστά ανά την υφήλιο.

Ο Μίλγκραμ μέσω μιας διαφήμισης, ζητούσε άνδρες συμμετέχοντες για να λάβουν μέρος σε μια μελέτη μάθησης στο Πανεπιστήμιο του Yale.  

Η διαδικασία ήταν ότι ο συμμετέχων μαζί με άλλον ένα θα κληρώνονταν για να διαχωρίσουν ποιος θα είναι ο «μαθητής» και ποιος θα είναι ο «δάσκαλος». Η κλήρωση θα οριζόταν πάντα έτσι ώστε ο συμμετέχων (εν αγνοία του) να ήταν πάντα ο "δάσκαλος" και ο "μαθητής" να ήταν ένας συνεργάτης ηθοποιός (ο οποίος θα προσποιούνταν έναν πραγματικό συμμετέχοντα).

Έπειτα, ο "δάσκαλος" και "μαθητής" χωρίζονταν σε διαφορετικά δωμάτια, όπου θα μπορούσαν να επικοινωνούν, αλλά δεν θα είχαν οπτική επαφή. Στο "δάσκαλο" δόθηκε ένα ηλεκτρικό σοκ από τη γεννήτρια ως δείγμα του σοκ που ο "μαθητής" δήθεν θα λάμβανε κατά τη διάρκεια του πειράματος. Έπειτα, δόθηκε στο "δάσκαλο" μια λίστα από ζεύγη λέξεων που έπρεπε να διδαχτούν στο "μαθητή". Ο "δάσκαλος" θα ξεκινούσε με την ανάγνωση των λέξεων για το "μαθητή". Μετά θα διάβαζε ξανά, την πρώτη λέξη του κάθε ζεύγους και τις τέσσερις πιθανές απαντήσεις. Ο "μαθητής" θα έπρεπε να πατήσει ένα κουμπί για να δείξει την απάντησή του. Αν η απάντηση ήταν λάθος, ο "δάσκαλος" θα επέβαλε ένα σοκ στο "μαθητή", με την τάση αυξάνεται ανά 15-βολτ για κάθε λάθος απάντηση. Αυτό που επίσης δεν ήξερε ο "δάσκαλος", είναι ότι η γεννήτρια σοκ ήταν για ποντίκια και ακόμα και τα 450V δεν θα προκαλούσαν κανένα πρόβλημα στον "μαθητή"/συνεργάτη.

Ο "μαθητής", μεταφερόταν σε ένα δωμάτιο όπου τον συνέδεαν με τα ηλεκτρόδια, και ο "δάσκαλος" με τον ερευνητή κάθονταν σε ένα διπλανό δωμάτιο όπου περιείχε την ηλεκτρική γεννήτρια σοκ και μια σειρά από διακόπτες (30) από 15 βολτ (Ελαφρό σοκ) σε 375 βολτ (Κίνδυνος: τράνταγμα) έως 450 βολτ (XXX).

  

Ο "μαθητής" έδινε κυρίως λανθασμένες απαντήσεις (επίτηδες) και για κάθε μία από αυτές ο "δάσκαλος" όφειλε να του κάνει ένα ηλεκτρικό σοκ. Όποτε ο "δάσκαλος" αρνιόταν να κάνει ένα σοκ και στρεφόταν προς τον ερευνητή/επικεφαλή για καθοδήγηση, του δίνονταν με τη σειρά οι παρακάτω απαντήσεις/εντολές:

Αξίζει να σημειωθεί πως πριν από τη διεξαγωγή του πειράματος, ο Milgram είχε ζητήσει από 110 ειδικούς να προβλέψουν μέχρι ποιο σημείο θα έφτανε ένας «φυσιολογικός» άνθρωπος. Οι προβλέψεις των ειδικών ήταν ιδιαίτερα αισιόδοξες, καθώς πίστευαν οτι μόνο το 10% των συμμετεχόντων θα ξεπερνούσε τα 180V και οτι κανένας δεν θα έφτανε μέχρι το τέλος. Στην πραγματικότητα, σχεδόν όλοι οι συμμετέχοντες ξεπέρασαν τα 180V, ενώ το 62,5% έφτασε μέχρι το τέλος, κάνοντας ισχυρά ηλεκτροσόκ 450V σε έναν άγνωστο, που μάλιστα είχε δηλώσει πως είχε πρόβλημα με την καρδιά του! Τα αποτελέσματα της έρευνας ήταν απροσδόκητα ακόμα και για τους ίδιους τους διοργανωτές της και αποτέλεσαν πηγή προβληματισμού για πολλούς επιστήμονες του χώρου. Το συγκεκριμένο πείραμα έδειξε το σημαντικό ρόλο που παίζουν οι πηγές κύρους και εξουσίας στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς και το σημείο στο οποίο μπορούν να φτάσουν απλοί άνθρωποι, απλά «υπακούοντας εντολές». Το άτομο που βρίσκεται σε μια τέτοια κατάσταση βλέπει τον εαυτό του ως «όργανο» μιας εξωτερικής εξουσίας, στην οποία μεταθέτει τις ευθύνες του.

Αποτελέσματα: Μόνο το 5% αρνήθηκε να πάρει μέρος στο πείραμα, το 95% έφτασε μέχρι τα 150 βολτ και το 65% (δύο τρίτα) των συμμετεχόντων συνέχισαν στο υψηλότερο επίπεδο των 450 βολτ. Σχεδόν όλοι οι συμμετέχοντες συνέχισαν έως 300 βολτ.

Ο Μίλγκραμ έκανε περισσότερα από ένα πειράματα - που πραγματοποιήθηκαν με 23 παραλλαγές της μελέτης του, για να δει πώς αυτό θα επηρέαζε την υπακοή.

• Όταν ο "μαθητής" δυσανασχετούσε περισσότερο και πάνω από τα 150V ζητούσε να σταματήσει το πείραμα, φώναζε ή παρακαλούσε, η υπακοή έπεσε στο 62.5%.
• Όταν ο "δάσκαλος" έπρεπε να βάζει ο ίδιος το χέρι του "μαθητή" σε μια πλάκα για να γίνει το ηλεκτροσόκ, τα ποσοστά έπεσαν στο 30%. 

• Όταν ο "δάσκαλος" όριζε ο ίδιος τα επίπεδα ηλεκτροσόκ, τότε μόνο το 2,5% έφτασε ως το τέλος.
• Όταν τα πειράματα δεν διεξήχθησαν στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ αλλά σε ένα γραφείο στην πόλη, τα ποσοστά υπακοής έπεσαν στο 47.5%.
• Όταν ο "δάσκαλος" έδινε εντολή σε άλλον για να γυρίζει το διακόπτη, τα ποσοστά υπακοής ανέβηκαν στο 95% (σε σχέση με το 65% στο αρχικό πείραμα).
• Όταν ο ερευνητής φορούσε ποδιά εργαστηρίου (ένα σύμβολο επιστημονικής εμπειρογνωμοσύνης), τα ποσοστά υπακοής ήταν μεγαλύτερα απ' όταν ο ερευνητής φορούσε ρούχα καθημερινά, όπου η υπακοή ήταν πολύ χαμηλότερη.
• Δίκτυο υποστήριξης - αν ένα άτομο έχει την κοινωνική υποστήριξη του φίλου του, τότε η υπακοή είναι λιγότερο πιθανή. Επίσης, η παρουσία των άλλων, οι οποίοι φαίνεται να είχαν παρακούσει την εξουσία, μείωνε το επίπεδο της υπακοής. Αυτό συνέβη στο πείραμα του Μίλγκραμ, όταν υπήρχε ένα "ανυπάκουο μοντέλο".
• Απομακρυσμένη εξουσία - είναι πιο εύκολο να αντισταθεί κανείς στις εντολές από μια μορφή εξουσίας αν δεν είναι κοντά. Όταν ο πειραματιστής με τις οδηγίες του καθοδηγούσε τον "δάσκαλο" μέσω τηλεφώνου από ένα άλλο δωμάτιο, η υπακοή μειώθηκε στο 20,5%. Όταν η εξουσία είναι κοντά τότε η υπακοή είναι πιο πιθανή. 

Το πείραμα επίσης επαναλήφθηκε και σε πολλά διαφορετικά πολιτιστικά πλαίσια:

- Αυστραλοί και Βρετανοί χαμηλότερα επίπεδα, Ισπανοί, Ολλανδοί, Γερμανοί, Ιταλοί, Αυστριακοί υψηλότερα επίπεδα.

 Πηγή διαγραμμάτων καθώς και μια σπουδαία παρουσίαση σε powerpoint:  

utopia.duth.gr/~nikomakas/files/ergasies/milgram.ppt

   

Ένα ντοκιμαντέρ όπου επαναλαμβάνεται το περίφημο πείραμα μπορείτε να βρείτε παρακάτω: 

 

Το πείραμα υπακοής (μέρος 1ο)

Το πείραμα υπακοής (μέρος 2ο)

Ο ίδιος ο Μίλγκραμ, το 1974, συνοψίζοντας το πείραμα στο άρθρο του «Οι κίνδυνοι της υπακοής», έγραψε:

 Οι νομικές και φιλοσοφικές πτυχές της υπακοής είναι τεράστιας σημασίας, αλλά λένε πολύ λίγα για το πώς οι περισσότεροι άνθρωποι συμπεριφέρονται σε συγκεκριμένες καταστάσεις. Έστησα ένα απλό πείραμα στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ για να εξεταστεί κατά πόσο ένας απλός πολίτης θα μπορούσε να βλάψει ένα άλλο άτομο απλά επειδή είχε εντολή από έναν πειραματικό επιστήμονα. Η προθυμία των ενηλίκων να προχωρήσουν σχεδόν σε οποιαδήποτε άκρο κατ' εντολή μιας εξουσίας, αποτελεί τη διαπίστωση της μελέτης ότι οι απλοί άνθρωποι, κάνοντας απλά τη δουλειά τους, και χωρίς καμία εχθρότητα, μπορούν να γίνουν το μέσο για μια καταστροφική διαδικασία. Επιπλέον, ακόμη και όταν οι καταστροφικές επιπτώσεις του έργου τους γίνονται απολύτως σαφής, και καλούνται να πραγματοποιήσουν ενέργειες ασυμβίβαστες με θεμελιώδεις κανόνες της ηθικής, σχετικά λίγοι άνθρωποι διαθέτουν τις απαραίτητες δυνάμεις για να αντισταθούν κατά της εξουσίας.

 

Περισσότερα για το πείραμα του Μίλγκραμ, αλλά και άλλα σπουδαία ψυχολογικά πειράματα, μπορείτε να διαβάσετε στο βιβλίο της Lauren Slater: «Το κουτί της ψυχής» στο οποίο η συγγραφέας μιλάει με συμμετεχοντες και ανακαλύπτει τι απίστευτο αντίκτυπο είχε στη ζωή τους αυτό το πείραμα. Πολύ καλό βιβλίο που διαβάζεται χωρίς διακοπή!

Εσείς, μέχρι που νομίζετε ότι θα φτάνατε?