Μεγαλώσαμε πιστεύοντας ότι η νοημοσύνη είναι κάτι μετρήσιμο. IQ, λογική, μνήμη, ταχύτητα, ικανότητα επίλυσης προβλημάτων. Όποιος τα έχει αυτά, «του κόβει». Όποιος δεν τα έχει, «δε σκαμπάζει».
Κι όμως...
Σύγχρονες θεωρίες στη γνωστική επιστήμη και την ψυχολογία, από ανθρώπους όπως ο Anil Seth και ο Robert Sternberg, λένε ότι η υψηλότερη μορφή νοημοσύνης δεν είναι το να σκέφτεσαι γρήγορα. Είναι το να παρατηρείς πώς σκέφτεσαι. Και αυτό λέγεται μεταγνώση.
Η μεταγνώση ή το “thinking about thinking”, αποτελεί κανονικό όρο στην επιστημονική ψυχολογία και περιγράφεται ως ικανότητα αυτο-παρατήρησης, αυτο-αξιολόγησης και αυτό-ρύθμισης της σκέψης. Δεν σημαίνει να αναλύεις τα πάντα μέχρι να πάθεις εγκεφαλικό. Σημαίνει να μπορείς να πιάνεις τον εαυτό σου την ώρα που αντιδρά, να λες «περίμενε… γιατί το έκανα αυτό;», να μη συγχέεις το συναίσθημα με την αλήθεια και να μη θεωρείς κάθε σκέψη σου γεγονός.
Με άλλα λόγια, να βάζεις ένα κλικ απόσταση ανάμεσα σε ερέθισμα και αντίδραση. Κι εκεί, ακριβώς εκεί, αρχίζουν τα δύσκολα. Ε, ναι σιγά μην ήταν εύκολο!
Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο όταν κάνουμε παύση; Τώρα δεν μιλάμε ποιητικά. Μιλάμε βιολογικά. Όταν αντιδράμε αυτόματα, δουλεύουν κυρίως τα υποφλοιώδη συστήματα. Αμυγδαλή, αυτόνομο νευρικό σύστημα και παλιά μοτίβα επιβίωσης.
Όταν όμως παρατηρούμε τη σκέψη μας, ακόμα κι αν δεν την αλλάξουμε, ενεργοποιούνται περιοχές του προμετωπιαίου φλοιού. Δηλαδή μειώνεται η ένταση του συναισθήματος, πέφτει η παρορμητικότητα, αυξάνεται η ικανότητα ρύθμισης μας.
Δεν είναι θεωρία αυτοβελτίωσης (που βγάζω σπυριά καρούλες πράσινες!) Είναι νευρωνική σηματοδότηση.
Γι’ αυτό και κάτι τόσο απλό όσο το «Αααα, ναι αυτό που νιώθω λέγεται άγχος», μπορεί όντως να μειώσει το άγχος. Γιατί, σου λένε οι επιστήμονες, η ονομασία βάζει πλαίσιο και το πλαίσιο ρίχνει την ένταση.
Η επίγνωση αλλάζει τις αναμνήσεις (όχι μόνο τη διάθεση). Κι εδώ γίνεται κάτι πραγματικά ενδιαφέρον. Η έρευνα στη μνήμη έχει δείξει ότι όταν ανακαλούμε μια ανάμνηση με επίγνωση, ο εγκέφαλος μπαίνει σε κατάσταση που λέγεται επαναπαγίωση μνήμης. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι η ανάμνηση δεν αναπαράγεται απλώς. Γίνεται προσωρινά εύπλαστη. Και σε εκείνο το μικρό παράθυρο, το συναισθηματικό φορτίο μπορεί να μειωθεί. Οι παλιές ερμηνείες μπορούν να χαλαρώσουν και νέες συνδέσεις να γραφτούν πάνω στις παλιές.
Γι’ αυτό η ψυχοθεραπεία δεν λειτουργεί επειδή «τα λέμε».
Λειτουργεί επειδή τα παρατηρούμε ΕΝΩ τα λέμε.
Το «σκέψου θετικά» είναι από τις μεγαλύτερες ανοησίες (συγνώμη κιόλας, γνώμη μου). Η αλλαγή δεν έρχεται από την αντικατάσταση σκέψεων. Έρχεται από την αποταύτιση.
Αποταύτιση είναι η ικανότητα να έχεις μια σκέψη, ένα συναίσθημα ή μια παρόρμηση χωρίς να γίνεσαι αυτό.
Δεν είσαι η σκέψη σου, το συναίσθημά σου, η αντίδρασή σου. Είσαι αυτός που τα παρατηρεί.
Παράδειγμα
Χωρίς αποταύτιση:
- «Νιώθω ζήλια, άρα κάτι δεν πάει καλά»
- «Φοβάμαι, άρα είμαι αδύναμος»
- «Θέλω κάποιον, άρα τον χρειάζομαι»
Με αποταύτιση:
- «Παρατηρώ ότι νιώθω ζήλια»
- «Αυτή τη στιγμή υπάρχει φόβος»
- «Ενεργοποιήθηκα αλλά δεν σημαίνει ότι χρειάζεται να κάνω κάτι»
Η διαφορά είναι τεράστια. Στην πρώτη περίπτωση αντιδράμε, στη δεύτερη ονοματίζουμε και επιλέγουμε.
Δεν χρειάζεται να πούμε στον καθρέφτη «Δεν είμαι ανεπαρκής, είμαι υπέροχος!» ή «Αξιζεις; Αξίζω!» . Αρκεί να πούμε «Α, να η σκέψη της ανεπάρκειας πάλι». Στη δεύτερη περίπτωση δεν πολεμάμε τη σκέψη ούτε την υπερασπιζόμαστε. Την αφήνουμε να περάσει. Και αυτό, από μόνο του, αλλάζει το σύστημα.
Η αποταύτιση δεν κόβει το συναίσθημα. Κόβει το αυτόματο συμπέρασμα. Όταν αποταυτιζόμαστε, ενεργοποιείται ο προμετωπιαίος φλοιός (το «κέντρο διοίκησης»), μειώνεται η υπερδιέγερση της αμυγδαλής και το νευρικό μας σύστημα περνά από την αντίδραση στη ρύθμιση.
Οι άνθρωποι με υψηλή μεταγνώση δεν είναι «φωτισμένοι». Είναι απλώς λίγο λιγότερο μπερδεμένοι από τον μέσο άνθρωπο. Γι’ αυτό και συνήθως μαθαίνουν πιο γρήγορα από τα λάθη τους και αλλάζουν, ρυθμίζουν καλύτερα το συναίσθημα τους, δεν κολλάνε για πάντα σε μια αποτυχία τους και δεν επαναλαμβάνουν ακριβώς τα ίδια λάθη (έχουν τόσα καινούργια να κάνουν άλλωστε). Κι όλα αυτά επειδή παρατηρούν πώς λειτουργούν.
Και όπως είπε και ο ψυχοβγάλτης μου:
-Εσύ το κάνεις όταν λες "στεναχωρήθηκα, και; σημαίνει ότι φταίω ή ότι πρέπει να κάνω κάτι; Θα μου περάσει". Αυτό είναι αποταύτιση. Ξέρεις ότι δεν είσαι αυτό που νιώθεις. Είσαι αυτή που μπορεί να το κρατήσει χωρίς να παρασυρθεί από αυτό. Σαν τις σκούπες ρομπότ. Χτυπάς σε εμπόδιο, κάνεις λίγο όπισθεν και αλλάζεις λίγο την κατεύθυνσή σου χωρίς να χρονοτριβείς. Δεν το παίρνεις προσωπικά. Το παίρνεις ως γεγονός.
(Ξέρει κι αυτός από κομπλιμέντα, μη χέσω...)
Η μεταγνώση δεν είναι ούτε χάρισμα, ούτε «δουλειά για λίγους». Δεν είναι πνευματικότητα, θεωρία ή διανόηση. Είναι η στιγμή που λέμε «Αυτό που σκέφτομαι δεν είμαι εγώ. Είναι κάτι που μου συμβαίνει». Κι αν αυτό το πούμε αρκετές φορές, ο εγκέφαλος, κυριολεκτικά, αρχίζει να αλλάζει. Όχι επειδή το σκεφτήκαμε καλύτερα, αλλά επειδή σταματήσαμε να πιστεύουμε την κάθε μας σκέψη ως θέσφατο.
Και πιστέψτε με, αυτό είναι πολύ καλύτερο απ’ όσο ακούγεται.
Το ζω, το χαίρομαι (όχι πάντα), το συνιστώ ανεπιφύλακτα και πάμε παρακάτω!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου